Narecznica pochodzenie
Narecznica -paprocie -do lat 70. XX wieku wykorzystywano je wzwalczaniu płazińców pasożytniczych (Europa) Rodzaj narecznica(nerecznica) –Dryopterisskupia około 150 gatunków. W układzie chemotaksonomicznym R. Hegnaueraw obrębie rodziny paprotkowatych wydzielona została podrodzina Dryopteridoideae. Charakterystycznymi metabolitami tej podrodziny są butanofloroglucydy. Do związków floroglucydowych należą aspidynol, albaspidyna, aspidyna, desaspidyna, kwas flawoaspidowy, kwas filiksowy (w dawnej polskojęzycznej literaturze kwas paprotkowy).
Historia
Dawna Farmakopea Polska II z 1937 roku uwzględniała nerecznicę samczą – Dryopteris filix-mas (Linne) Schottjako oficjalny surowiec zielarski. Widniało pod nazwą Rhizoma Filicis – kłącze paprotnika i zostało zdefiniowane jako kłącze z nasadami gałęziaków paprotnika samczego Aspidium Filix mas (Linne) Swartz(syn. Dryopteris filix mas (Linne) Schott, Nephrodium Filix mas Richard(Polypodiaceae), zebrane jesienią, oczyszczone od łuszczek,korzeni i zmarniałych części, szybko wysuszone i zawierające nie mniej niż 1,8% surowej filicyny. Farmakopea informuje o 1-rocznej przydatności surowca do użycia. Podobne wymogi wobec Rhizoma Filicisznajdują się w Farmakopei Polskiej III z 1954 r. W Pharmacopoea Regni Poloniaez 1817 r. nerecznica objęta została pod nazwą Radix Filicis Maris(„korzeń święto-Jański, czyli paprociowy”). Farmakopea Szwajcarska 6 – Pharmacopoea HelveticaVI z 1971 r. zawiera również monografię Rhizoma Filicis(Radix Filicis maris), jednakże wymaga, aby surowiec zawierał przynajmniej 20% kwasu flawaspidowego C24H30O8 o masie cząsteczkowej 446,5.
Zastosowanie narecznicy
Nerecznica samcza do połowy XX wieku była szeroko wykorzystywana w produkcji preparatów przeciwpasożytniczych. Mniej więcej od lat 60. XX wieku jej znaczenie gwałtowanie malało, bowiem wypierana była przez syntetyczne substancje chemiczne. W Polsce Extractum Filicisw latach 50. XX wieku należał do lekowego wykazu B i zawierał około 25% filicyny. Miał postać brunatnozielonej i gęstej masy o przykrym i ostrym smaku. Stosowany był przeciw tasiemcom przewodu pokarmowego. Filicyna nie wchłania się zwykle z jelit jeśli na dobę przed podaniem wyciągu zastosuje się dietę beztłuszczową oraz wykluczy spożywanie alkoholu. Preparatów nerecznicy niepodawano w ostrej chorobie wrzodowej, w ciąży oraz w chorobach wątroby. Nieprzestrzeganie diety powodowało zatrucia, objawiające się nudnościami, wymiotami, biegunką, zaburzeniami ze strony ośrodkowego układu nerwowego. W skrajnych przypadkach dochodziło do porażenia ośrodka oddechowego, zaburzenia widzenia (a nawet ślepoty), uszkodzenia nerek i wątroby. W czasie kuracji zwalczającej płazińce pasożytnicze najpierw podawano sól przeczyszczającą (np. siarczan magnezu), następnie ekstrakt z narecznicy samczej, a po 2 godzinach ponownie solny środek przeczyszczający. Dawki oficjalnego ekstraktu paprotnikowego były następujące: dzieci 1 rok –0,5 g, 2 lata –1 g; 3-4 lata -1,5 g, 5-6 lat –2 g, 7-8 lat –2,5 g; 9-10 lat –3 g. Dorośli otrzymywali 6-10 g wyciągu.Najwyższa dawka jednorazowa 10 g, dzienna 10 g. Ekstrakt był zamknięty w kapsułkach żelatynowym lub pod postacią emulsji. Związku floroglucynowe zawarte w narecznicy powodują silne skurcze mięśniowe pasożytów, co powoduje ich odczepianie się od ścian przewodu pokarmowego. W medycynie ludowej i oficjalnej również stosowano sproszkowane kłącze narecznicy w dawce 4-12 g, przy czym warto dodać, że 30 surowca może spowodować zejście śmiertelne człowieka.
Skład narecznicy
Kłącze nerecznicy samczej zawiera oleorezynę (oleożywicę) w ilości 6,5-15%. Oleożywica zawiera nie mniej niż 24% aktywnej filicyny (kwas filiksowy). Związki floroglucynowe zawarte w paprociach są rozpuszczalne w eterze etylowym. Dlatego też wyciągi stosowane w medycynie przygotowywano za pomocą eteru dietylowego, który następnie odparowywano. Obok związków floroglucynowych surowiec zawiera kwas masłowy i izomasłowy, olejek eteryczny (0,025-0,05%), garbniki (ok. 7,8%), tłuszcze (5-6%), cukry (ok. 11%) i woski. Wśród związków floroglucynowych wyróżniono: aspidynę, pseudoaspidynę, albaspidynę, kwas flawaspidowy, floraspinę, desaspidynę, floropiron, para-spidynę, floroaspiron, floroaspidynol.
Narecznica grzebieniasta
Podobne zastosowanie miała narecznica (nerecznica) grzebieniasta-Dryopteris cristata (L.) A. Gray(Aspidium cristatum Swartz), która rośnie w wilgotnych lasach bagiennych, olsach, łozowiskach, na torfowiskach niskich, podmokłych polanach. Występuje w Europie i Ameryce Północnej. W naszym kraju przebiega południowa granica zasięgu tej paproci. Dawniej w lecznictwie wykorzystywano kłącze, widniejące w lekospisach pod nazwą Rhizoma Aspidi cristati. Zawiera aspidynol, kwas flawaspidowy, albaspidyna i in. floroglucydy. Pełnowartościowa alternatywa dla narecznicy samczej w zakresie zwalczania pasożytów płaskich przewodu pokarmowego (tasiemce Taenia solium, Taenia saginata, bruzdogłowiec szeroki Diphyllobothrium latum, tęgoryjce –Ankylostoma).
