Pochodzenie
Starzęśla (Wintergreen) zaliczana jest do rodziny wrzosowatych – Ericaceae. Jest krzewinką o dzwoneczkowatych białych lub różowych kwiatach i lśniących eliptycznych liściach, występującą w lasach Kanady i USA (wschodnia część). Jest uprawiana w ogrodach. Surowiec stanowi liść starzęśli -Folium Gaultheriae.
Olejek starzęślowy
Z liści uzyskiwany jest specyficznie pachnący olejek – Oleum Gaultheriae, barwy rudej, brązowej lub brunatnej i o słodkim, a następnie piekącym, ostrym smaku.
Olejek starzęślowy jest niezmiernie cennym środkiem, niegdyś bardzo ważnym w lecznictwie. Później został wyparty przez syntetyczny salicylan metylu.
Alternatywą (równowartościową) dla olejku starzęślowego (gaulteriowego) jest olej (olejek) z brzozy żółtej Betula lenta L.=Betula carpinefolia Ehrh. (Betulaceae), zwanej potocznie brzozą słodką, a olej znany pod nazwą Sweet Birch Oil. Betula lenta L.występuje w Ameryce Północnej (środkowa i wschodnia część).
Sweet Birch Oil otrzymywany jest z kory brzozy przez destylację gorącego maceratu wodnego. W wyniku hydrolizy glikozydu – gaulteryny (gaultherin) obecnego w maceracie –powstają lotne estry salicylowe i inne lotne fonole.
Głównym składnikiem olejku brzozowego Sweet Birch Oil jest salicylan metylu (98%). Charakteryzuje się on dużą przenikliwością do tkanek naszego organizmu. Wcierany w skórę i nanoszony na błony śluzowe rozgrzewa i początkowo daje uczucie pieczenia, następnie zmniejsza dolegliwości bólowe i działa przeciwzapalnie. Posiada silne właściwości fungistatyczne, bakteriobójcze i bakteriostatyczne, przeciwroztoczowe i antypierwotniakowe. Podany doustnie działa napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwartretycznie, przeciwreumatycznie, wykrztuśnie, żółciopędnie, rozkurczowo. Pobudza krążenie krwi, zwiększa wydalanie kwasu moczowego. Działa moczopędnie i odkażająco na drogi moczowe. Zmniejsza objawy przeziębienia, grypy, chorób reumatycznych. Wcierany w skórę (mazidło, maść) zmniejsza obrzęki zapalne, łagodzi ból i stany spastyczności mięśni. Stosowany w leczeniu nerwobólu, bólu stawów, bólu mięśni. Zalecany udział w mazidłach 15-25%. Wchodzi w skład płynów i past do higieny i leczenia schorzeń jamy ustnej.
Skład liści starzęśli i ich zastosowanie
Liście starzęśli zawierają olejek eteryczny, glikozyd fenolowy – arbutynę, glikozyd salicylowy – monotropitozyd, garbniki. Olejek jest zasobny w salicylan metylu (96-98%) i stanowi składnik past do zębów, płynów do płukania gardła i jamy ustnej oraz maści i mazideł do wcierania (20-25% olejku) w skórę, przy nerwobólach, mięśniobólach, stłuczeniach, bólach stawowych i przeziębieniu.
Olejek można podawać doustnie na miodzie lub syropie, po 10-20 kropli 2-3 razy dziennie, ponadto w kapsułkach elastycznych oraz w pigułkach. Korzystnie działa przy kaszlu, zapaleniu gardła, chrypce, reumatyzmie i grypie.
Napar z liści (1-2 łyżki surowca na 1 szklankę wrzątku) stosować 4 razy dziennie po 100ml. Salicylan metylu to inhibitor cyklooksygenazy prostaglandynowej i jest alternatywą dla kwasu acetylosalicylowego.
Starzęśla (podobnie jak brzoza słodka) jest surowcem salicylowym. Działanie przeciwagregacyjne polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenaz, w następstwie zmniejszenia wytwarzania w płytkach krwi prostaglandyn i tromboksanu A2, które pobudzają ich agregację.
Lecznicze zastosowanie
Liść Gaultheria jest stosowany w leczeniu chorób reumatycznych, przeziębienia, grypy, gorączki, zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Może być z powodzeniem zalecany przy stanach zapalnych i infekcjach układu płciowego i moczowego, bowiem działa moczopędnie, oczyszczająco, przeciwbakteryjnie,przeciwgrzybiczo i przeciwzapalnie na drogi moczowe. Estry salicylowe i hydrochinon uwalniany z glikozydu odkażają układ moczowy.
Olejek można dodawać do roztworu soli fizjologicznej (1 kropla olejku na 100ml roztworu) i wkraplać do jamy nosowej przy zapaleniu zatok oraz katarze drożdżakowym, wirusowym oraz bakteryjnym.
Olejek wcierać w miejsca kontuzjowane dla poprawienia krążenia, przyśpieszenia resorpcji wysięku i usunięcia stanu zapalnego oraz złagodzenia bólu.
